Als sinds jaar en dag is de (akoestische) piano één van de meest populaire muziekinstrumenten. In deze blog vertellen we je alles over de geschiedenis, de onderdelen, de stemming en meer van dit prachtige instrument. 

De piano is een functioneel muziekinstrument

De piano heeft niet alleen een prachtige rijke klank, maar is ook erg praktisch. Dit omdat je op een piano een baslijn, akkoorden en een melodie tegelijk kunt spelen. Dit maakt het een heel handig instrument om te componeren, te repeteren of een concert te geven waar je verder geen band of orkest bij nodig hebt.

Door de aanwezigheid van zo’n beetje het volledige muzikale spectrum kun je eigenlijk elk nummer in je eentje uitvoeren en ook heerlijk grooven. Uiteraard vergt dit van een pianist ook dat als hij wel samen met anderen speelt hij met zijn linkerhand een stapje terug moet doen om zo de andere band- of orkestleden niet in de weg te zitten.

Wat ook erg handig is aan de piano, is het overzicht. Op een piano is perfect te zien welke noten je speelt en of dit noten met of zonder kruizen of mollen zijn. Dit maakt het ook bij uitstek een muziekinstrument om muziektheorie mee te (be)studeren.

De geschiedenis van de piano

Veel mensen zullen ten onrechte de piano indelen onder de slaginstrumenten. De akoestische piano is echter een snaarinstrument. Door te toetsen van een piano in te drukken activeer je een hamertje die tegen de lange snaren aanslaat. Een voorloper van de moderne piano is het hakkebord. Dit is een soort klankkast die bespannen is met snaren. De snaren laat men klinken door er op te slaan met een soort drumsticks die mallets worden genoemd.

In de middeleeuwen werd geprobeerd om een instrument te bouwen waarbij de snaren werden aangeslagen door op een toets te drukken. Een soort automatiseren van het hakkebord zou je kunnen zeggen. Zo ontstonden er veel besnaarde toetsinstrumenten, zoals de klavecimbel en het klavechord, die allemaal enigszins leken op de uiteindelijke piano die we allemaal kennen.

Klavieren uit de 18^e eeuw

In de 18^e eeuw had je veel verschillende klavieren die door de middeleeuwen heen waren ontstaan waaronder klavecimbels, spinetten, virginalen, het lautenwerck, het geigenwerck, en het klavechord. Bij het klavechord worden de snaren niet door een hamertje zoals bij de piano, maar door een soort metalen plaatje aangeslagen. Het geeft een zacht geluid maar je kon er wel al zeer dynamisch op spelen.

Ook de klavecimbel is een bekend klavier wat in de 18^e eeuw veel werd gebruikt. De snaren worden niet aangeslagen maar door de toetsen in te drukken worden de snaren door een soort pennetje getokkeld zoals je dat bijvoorbeeld bij een gitaar of harp doet. De klavecimbel is luider dan het klavechord maar door het tokkelsysteem kun je weinig dynamiek in je spel toepassen. Alles klinkt op hetzelfde volume en er is weinig sustain.

De moderne piano

De piano, zoals we die nu kennen, is bedacht door de Italiaanse muziekinstrumentenbouwer Bartolomeo Christofori. Hij ging opzoek naar een manier om het volume van de klavecimbel te combineren met de dynamiek net het sustain van het klavechord. Hij ontwierp een nieuw hamersysteem waarbij de met vilt beklede hamertjes na de aanslag weer terugschoten in hun positie in plaats van op de snaar te blijven rusten zoals bij het klavechord.

Zo kregen de snaren de kans om harder en langer uit te klinken. Bartolomeo Christofori noemde het nieuwe instrument de pianoforte wat hard/zacht betekent omdat je er zowel harde als zachte tonen uit kon halen. De pianoforte werd in de 18^e eeuw en 19^e eeuw geleidelijk verbeterd door allerlei instrumentbouwers. De naam pianoforte evolueerde naar piano maar het instrument is in de kern precies hetzelfde.

Pianodemper

Christofori bedacht niet alleen de met vilt bekleedde hamertjes, maar ook rustte hij de piano uit met vilten dempers. De demper ligt tegen de snaar maar wordt opgetild op het moment dat je de toets indrukt. Het hamertje slaat dan tegen de snaar en de snaar kan vrij klinken. De trilling wordt overgebracht op de zangbodem waardoor deze gaat resoneren. Op het moment dat de toets wordt losgelaten komt de demper terug op zij plek zodat de snaar weer stopt met trillen.

Pianopedalen

Om de snaren juist door te laten trillen als je de toetsen weer loslaat is het sustainpedaal bedacht. De Duitse orgelbouwer Gottfried Silbermann kwam met de eerste versie. Door het sustainpedaal in te drukken worden alle dempers van de pianosnaren afgehaald waardoor de snaren blijven doorklinken.

Ook krijgen de andere snaren de kans om zo mee te resoneren en zo krijg je nog een vollere klank. Het mee resoneren van de andere snaren is zeer karakteristiek voor het geluid van een akoestische piano en voor ontwerpers van digitale piano’s ook dé grote uitdaging om na te bootsen.

De meeste piano’s van vandaag de dag hebben naast het sustainpedaal (rechts) ook nog één of twee andere pedalen. Het una corda-pedaal zit links en deze kan de piano zachter laten klinken. In het midden zit soms nog een pedaal wat bij sommige piano’s als studiepedaal dient. Je kunt deze vastzetten en met een gereduceerd volume oefenen zodat buren of huisgenoten er minder last van hebben.

Het kan ook een sostenutopedaal zijn. Deze zie je doorgaans bij pianovleugels. Deze laat alle snaren doorklinken waarvan je de toetsen ingedrukt houdt.

Elektrische piano’s

De piano is door de eeuwen heen sterk geëvolueerd en steeds beter geworden. Zeker tijdens de industriële revolutie van de achttiende eeuw werden alle onderdelen van de piano van steeds betere kwaliteit. In de tweede helft van de twintigste eeuw kwamen de eerste elektronische piano’s op de markt.

Ze werden ontworpen voor optredens. In het livecircuit waren meer hanteerbare en lichtere piano’s zeer welkom. Hoeveel de piano’s inderdaad kleiner en soms ook lichter waren, kwam het geluid toch echt niet in de buurt van de akoestische piano. Maar het werden wel muziekinstrumenten met een compleet eigen geluid die weer een hele revolutie in de popmuziek teweegbracht en waardoor er geheel nieuwe muziekstijlen ontstonden.

Bekende elektrische piano’s uit die tijd zijn de Fender Rhodes, de Wurlitzer, de Yamaha CP en de Hohner Pianet. Geen van deze instrumenten geeft het geluid van een akoestische piano maar ze hebben wel allemaal hun eigen unieke sound!

Digitale piano's

Later, in de jaren ’80 lukt het steeds beter om het akoestische pianogeluid digitaal na te bootsen. Er kwamen digitale piano’s en polyfone synthesizers op de markt. Digitale piano’s werken met samples waardoor je eigenlijk eerder opgenomen akoestische piano’s hoort. Tegenwoordig zij de allerbeste piano’s ter wereld gesampeld met ook nog eens de allerbeste microfoons en opnameapparatuur waardoor de hedendaagse digitale piano’s verbluffend goed kunnen klinken.

Digitale piano’s zijn niet alleen een stuk lichter en handzamer dan akoestische piano’s maar ook hebben ze nog een aantal andere voordelen. Zo hebben ze vaak meerdere geluiden aan boord zodat je niet alleen een akoestisch pianogeluid kunt gebruiken maar ook orgels, elektrische piano’s, strijkers etc. Door de koptelefoonuitgang kun je ook heel stil oefenen, je kunt de piano makkelijk versterken, en er zijn mogelijkheden voor MIDI op opnemen.

Hoewel er veel voordelen zijn, en de geluiden erg goed, gaat er voor de meeste pianisten nog steeds niks oven het geluid van de akoestische piano. Wil het beste van beide werelden? Dan kun je kiezen voor een piano met een ‘silent system’. Je hebt dan een akoestische piano die je ook als digitale piano kunt gebruiken. Een silent system kan in de meeste akoestische piano’s worden ingebouwde maar je kunt ze ook zo aanschaffen.

Voor optredens worden meestal de zogenaamde 'stagepiano's gebruikt. Lees alles over de verschillen en overeenkomsten tussen een digitale piano en stagepiano in onze blog: Wat zijn de overeenkomsten tussen een stagepiano en een digitale piano.

Het akoestische pianogeluid imiteren

De laatste jaren wordt er nog steeds van alles bedacht om het geluid en gevoel van een akoestische piano nog meer te benaderen met een digitale piano. Het geluid van samples ‘leeft’ voor veel geschoolde pianisten nog niet genoeg omdat de sound niet mede bepaald wordt door de andere noten en snaren van de piano.

Om het akoestische speelgevoel nog meer te benaderen wordt nu door de Roland V-piano’s gebruik gemaakt van ‘physical modelling’ in plaats van het werken met samples. Bij psysical modelling proberen ze niet alleen de klank na te bootsen maar ook de interactie tussen alle fysieke onderdelen van de piano op basis van een complex wiskundig mode.

Vleugels en upright piano’s

De moderne piano is er eigenlijk in twee varianten: de vleugelpiano en de upright versie. Bij de vleugel zijn de snaren horizontaal gespannen en de snaren worden van onderaf met de hamertjes beslagen.

Bij een staande piano zijn de snaren verticaal gespannen en zitten de hamertjes aan de voorzijde. Een vleugel of grand piano is voor de meeste pianisten het ‘echte werk’. Door de langere en dunnere snaren heeft de vleugel een veel voller geluid. Er zijn er in verschillende maten tot wel een meter of drie, en in het algemeen geldt ook hoe groter de piano des te harder en rijker is het geluid.

Stemming van de piano

 Een akoestische piano moet je met enige regelmaat stemmen. Of eigenlijk laten stemmen want pianostemmen is een vak apart. Dit laat je dus over aan een professionele pianostemmer. De piano maakt gebruik van een systeem van twaalf tonen, net zoalseigenlijk elk westers instrument. Deze stemming wordt de gelijkzwevende stemming genoemd.

Omdat de rein klinkende frequentieverhoudingen van octaven (1:2), kwint (2:3) en kwart (3:4) wiskundig niet verenigbaar zijn, leidde deze onvolmaaktheid in eerste instantie tot veel verschillende stemmingen. Bij de gelijkzwevende stemming wordt het octaaf in twaalf precies even grote afstanden verdeeld. Dat klinkt natuurlijk erg eenvoudig, maar het is ingewikkelder dan je denkt. En de intervallen zijn nooit precies gelijk aan de rein klinkende verhoudingen die ze eigenlijk zouden moeten hebben.

Ondanks die tekortkoming is het voordeel van deze stemming dat ze even goed (net niet te vals om nog goed te blijven klinken) klinken wanneer er op een andere toonsoort wordt overgegaan. De gelijkzwevende stemming is eigenlijk een compromis om in alle twaalf toonsoorten even weinig vals te klinken. Lees meer over hoe vaak je een piano moet stemmen in onze blog: Wanneer moet je een piano stemmen?

Ben je geïnspireerd geraakt of gewoon op zoek naar een mooie piano? Kom eens langs in onze vernieuwde pianoshowroom in de muziekwinkel in Noordwijk! Ook hebben wij altijd veel tweedehands piano's in de collectie!